استاد شهید مطهرى مىفرماید: این دو بحث در واقع ملازم و دست در گردن یکدیگر هستند و تفکیک اینها چندان صحیح نیست. به این معنى که اینها دو بحث است ولى یکى کافى است براى دیگرى مدعا یک مدعا نیست ولى یکى که ثابت شد کافى است که دیگرى هم اثبات بشود؛ یعنى ما اگر وجود را امرى حقیقى بدانیم چارهاى نداریم از این که بگوییم علت که معلول را ایجاد مىکند »وجود« به او مىدهد. ما وقتى مىگوییم علت معلول را افاضه مىکند یعنى علت حقیقت بخش معلول است. حقیقت چیست؟ وجود، پس وجود به او مىدهد. اما اگر گفتیم وجود یک معناى انتزاعى ذهنى است و ماهیت اصیل است و حقیقت شىء همان ماهیت او است، معلوم است که علت هم همان ماهیت معلول را به او مىدهد. علت آن چیزى را مىدهد که واقعاً اصیل است. معنى ندارد که علت در عالم عین یک امر اعتبارى را بدهد. اعتبارى که مربوط به عالم ذهن است. بنابر این فرض اگر »الف« را علت بگیریم و »ب« را معلول، اگر »الف«، »ب« را مىدهد، ذات »ب« را مىدهد. وقتى که ذات »ب« را داد، وجود براى این »ب« انتزاع مىشود. (2)
پاورقى:
1 - محمد تقى آملى، درر الفوائد (شرح منظومه سبزوارى)، ج 1، ص 185.
2 - مرتضى مطهرى، شرح منظومه مبسوط، ج 2، ص 422.